مدرسه فقهی امیرالمومنین علیه السلام با شعار «فقه الخمینی» و با هدف تربیت طلاب و مجتهدینی کارآمد و برخوردار از توان استنباط و تولید علم در عرصه های مختلف علوم اسلامی، برنامه های آموزشی خود را منطبق بر الگوی تربیت علمی ارائه شده توسط آیت الله فرحانی تنظیم نموده است.
این الگو و روش تربیت علمی، روشی مجتهد پرور است که حاصل آن طلابی مسلّط بر مبانی اجتهادی حضرت امام خمینی و علامه طباطبائی و پاسخگوی نیازهای جامعه و نظام اسلامی خواهد بود.
برای رسیدن به این هدف مهمّ، ضروری است مسیر رشد علمی طلاب، مسیری نظام مند و منطبق بر قواعد منطقی تربیت علمی ترسیم گردد؛ در همین راستا برنامه های آموزشی و پژوهشی این مدرسه در سه مرحله تدوین گردیده است:
1. ایجاد مهارت های فهم صحیح و جامع متون
2. ایجاد توانایی کشف مفاهیم هم خانواده و نظام های فکری و مقایسه و محاکمه بین نظام های مختلف
3. تحقق سازمان فکری اجتهادی و تولید علم
یکی از مهمترین مزیّت های این برنامه علمی، اختصاص نداشتن آن به طلاب نخبه و با استعداد است. روش تربیت علمی در این مدرسه به گونه ای است که عدالت آموزشی برای طلابی با سطوح مختلف تحقق می یابد؛ لذا ساختار آموزشی به گونه ای طراحی شده است که طلاب تلاشگر می توانند با التزام به آن کاستی های علمی خود را جبران نمایند و در مسیر اجتهاد و تسلط بر مبانی اجتهادی حضرت امام گام بردارند. دیدگاه این مجموعه علمی، «نخبه پروری» است نه «نخبه پذیری».
أ. مقاطع تحصیلی:
با توجه به مراحلی که برای تربیت و رشد علمی ترسیم گردید برنامه آموزشی این مجموعه در سه مقطع تعریف می گردد:
الف) دوره سطح
دوره سطح شامل پایه های هفتم تا دهم حوزه می شود.
این دوره بر اولین مرحله تربیت علمی منطبق است؛ لذا طلبه ضمن یادگیری محتوای کتب هر پایه، روشِ فهم صحیح و جامع مبانی نویسنده از متن را می آموزد. همچنین به منظور آمادگی برای ورود به درس خارج، مهارت های لازم را جهت کشف روابط بین مباحث و پی بردن به صناعت اجتهادی هر نویسنده فرا می گیرد.
در این مقطع با محوریت دروس اصلی هر پایه ، روند آموزشی در قالب تدریس و مشاوره علمی صورت می پذیرد. برای تحقق اهداف این سطح، به مقتضای هر پایه، کلاس های توانمند سازی، راهنمای دروس، مشاورات تحقیقی برگزار می شود و طلاب با ارائه تقریر ها و مقالات علمی فرآیند آموزشی را تکمیل خواهند کرد.
رویکردهای اصلی در این مقطع عبارتند از:
1- تدریس کامل محدوده های درسی هر پایه
2- برطرف کردن نواقص علمی گذشته در ضمن کلاس های توانمند سازی
3- آشنایی با روش صحیح استخراج مطالب علمی از متون تولیدی
4- تسلط طلاب بر مبانی و نظریات شیخ انصاری و آخوند خراسانی
5- آشنایی طلاب نخبه با روش به دست آوردن صناعت و مدرسه اجتهادی یک مجتهد
6- آشنایی طلاب نخبه با خاستگاه های مبانی تولیدی حضرت امام (ره) در عبارات شیخ و آخوند.
ب) دروه اول درس خارج
دوره اول درس خارج منطبق با مرحله دوم برنامه آموزشی، با محوریت درس خارج حضرت آیت الله فرحانی به مدت چهارسال برگزار می گردد. در این دوره طلاب با شرکت در دروس خارج فقه، اصول و فلسفه مسیر علمی خود را دنبال خواهند کرد. همچنین با توجّه به سطح علمی طلاب در صورت لزوم کلاس های توانمند سازی برای برطرف کردن کمبود های علمی گذشته برگزار می گردد. با توجه به ضرورت تربیت مجتهدینی کارآمد و توانمند، برای تقویت و نهادینه سازی ملکه اجتهاد، جلسات مشاوره علمی و ارائه مقالات و پژوهش های علمی نیز از ارکان برنامه آموزشی این دوره هستند. همچنین با توجه به ضرورت گذراندن مدارج علمی مصوّب حوزه علمیه، نوشتن تقریرات دروس و شرکت منظم و با کیفیت طلاب در آزمون های شفاهی دروس خارج و ارائه پایان نامه پی گیری خواهد شد.
رویکردهای اصلی در این مقطع عبارتند از:
1- حضور منظم طلاب در درس خارج همراه با آمادگی لازم جهت یادگیری محتوای درس و روش تحقیق علمی که توسط حضرت استاد فرحانی ارائه می گردد.
2- تسلط بر نظرات و مبانی محققین و اعاظم فقه، اصول و فلسفه
3- یادگیری روش مدرسه یابی و به دست آوردن صناعت اجتهادی محققین
4- توانایی جرح و تعدیل نظرات و مقایسه و محاکمه بین صناعت های اجتهادی
5- تسلّط ویژه بر مبانی و صناعت اجتهادی حضرت امام خمینی (ره) و علامه طباطبائی (ره)
6- ارائه مقالات و پژوهش های علمی تألیفی معتبر با اولویت موضوعات مورد نیاز نظام اسلامی
7- آماده سازی طلاب برای ارائه پژوهش های تولیدی
ج) دوره دوم درس خارج
دوره تخصصی درس خارج منطبق بر مرحله سوم برنامه آموزشی به صورت پژوهش محور و با محوریت مبانی فقه الخمینی(ره) به مدت چهارسال برگزار می شود. طلابی که دو مقطع قبل را طیّ می کنند، در این مقطع با نظارت استاد راهنما در مسیر تولید علم گام بر می دارند. برنامه آموزشی در این دوره پژوهش محور است؛ لذا با در نظر گرفتن و اولویت قرار دادن موضوعاتی که مورد نیاز حکومت اسلامی است در موضوعات مختلف علوم اسلامی موضوعاتی تعیین می شود و طلاب با محوریّت مبانی اجتهادی حضرت امام خمینی(ره) و علامه طباطبائی (ره) مقالات و پژوهش های تولیدی خود را در سطحی معتبر و قابل عرضه، ارائه می دهند.
رویکردهای اصلی در این مقطع عبارتند از:
1- دست یابی به ملکه اجتهاد
2- تولید مقالات و پژوهش های تولیدی در علوم حوزوی با توجه به مبانی حضرت امام(ره) در راستای ارتقاء نظام استنباطی
3- برطرف کردن نیازهای نظام اسلامی با ارائه مقالات تخصصیِ تولیدی در علوم انسانی
نکته: نظام آموزشی موفق و مؤثر نظامی است که در برنامه خود مقتضای استعدادها و پشتکار افراد را در نظر بگیرد. لذا در برنامه آموزشی این مدرسه با توجه به استعدادهای مختلف انعطاف لازم لحاظ شده است. سنوات تحصیلی در سه مقطع فوق 12 سال است که هر طلبه می تواند در هر مقطع با کسب شرایط لازم در کمتر از این زمان، دوران تحصیل را طیّ کند.
- مقطع اول: طلابی که از جهت محتوا و سطح علمی نصاب لازم را کسب کرده اند می توانند با رعایت ضوابط مدرسه با شرکت در امتحانات ارتقایی، دوره سطح را (با توجه به پشتکار و توان علمی) بین دو الی چهار سال به پایان برسانند.
- مقطع دوم: طلابی که مسیر علمی و آموزشی را با حفظ کیفیت ، با سرعت بیشتری طی کنند، با تایید آیت الله فرحانی می توانند این مقطع را در مدت سه و یا دو سال به اتمام رسانند. البته این امر منوط به تکمیل و ارائه رساله سطح سه است.
- مقطع سوم: طلاب مستعد و موفق با تایید آیت الله فرحانی می توانند این دوره را در مدت دو یا سه سال به پایان رسانند. البته پیش از اتمام این مقطع لازم است رساله سطح چهار خود را ارائه دهند.
با توجه به نکته فوق مدت سنوات علمی در مدرسه فقهی امیرالمومنین علیه السلام بین 6 الی 12 سال متغیر است.
ب. برنامه آموزشی
به منظور دستیابی به اهداف مذکور، برنامه های آموزشی این مدرسه در سه محور اصلی تعریف می گردد.
1) تدریس
یکی از ارکان روند آموزشی «تدریس» است. این مدرسه با عنایت به اهمّیت و جایگاه تدریس در رشد و تربیت علمی طلبه نظام تدریس را به گونه ای برنامه ریزی نموده است که علاوه بر حفظ کیفیت آموزش، ویژگی های فردی افراد و استعداد و پشتکار آنها در نظر گرفته شود.
در این برنامه سعی شده است با رعایت قوانین مصوّب حوزه علمیه، شرایط مناسبی برای تسریع در روند تحصیل با کیفیتِ طلاب فراهم گردد.
با توجه به تجارب اساتید موفق این مدرسه در سالیان متمادی و در محیط های آموزشی مختلف، روند تدریسِ دروس در مقطع سطح و خارج یکی از مؤثرترین و اجتهادپرورترین روش های تدریس است.
مهمترین رویکردهای این مدرسه در برنامه تدریس عبارتند از:
- رعایت قوانین مصوّب حوزه علمیه در سطح عالی و درس خارج
- اهمیّت و توجّه شایان به تسلّط و تعمیق در متون درسی
- اهتمام به اتمام محدوده های درسی دروس سطح
- آموزش روش صحیح فهم متن در ضمن تدریس
- فراهم کردن شرایط لازم تسریع در روند علمی طلاب مستعد و کوشا
- آماده سازی طلاب برای فهم مبانی اجتهادی حضرت امام خمینی (ره)
* طلاب سطح عالی روزانه در چهار کلاس در موضوعات فقه، اصول و فلسفه شرکت می کنند.
- پیگیری کلاس ها و امتحاناتِ سایر دروس (تفسیر، عقاید و ...) و دروس جنبی بر عهده خود طلبه است.
- طلاب برای گذراندن روند آموزشی خود باید در امتحانات مرکز مدیریت شرکت کنند؛ لذا برای ثبت حضور و غیاب باید در ابتدای هر نیمسال در سامانه انتخاب دروس، دروسی را که با نام اساتید این مدرسه ثبت گردیده را انتخاب و در کلاس ها ثبت نام نمایند.
* طلاب درس خارج روزانه در دروس خارج آیت الله فرحانی شرکت می کنند.
2) مشاورات
علاوه بر مسئله تدریس، آنچه این مدرسه را از سایر مجموعه های آموزشی متمایز می سازد «مشاورات علمی» است. با توجه به روش علمای گذشته در تربیت علمی طلاب و تجربه حضرت آیت الله فرحانی در تربیت مجتهدین مسلّط بر مبانی اجتهادی، مشاورات علمی اثر بسزایی در ایجاد ملکه اجتهاد دارد؛ لذا در برنامه آموزشی مدرسه جایگاه ویژه ای دارد.
فرآیند مشاورات در سه بخش برگزار می گردد:
الف) مشاورات تمهیدی: یکی از مهمترین دلایل عدم موفقیت طلاب در روند آموزشی، تسلّط نداشتن آنها بر متون درسی پایه های قبل است. عدم اشراف بر این مباحث موجب می گردد اتصال مطالبی که طلبه در کلاس فرا می گیرد با مباحث گذشته برقرار نشود. لذا تدریس متون درسی توسط بهترین اساتید نیز تاثیر چندانی در تربیت علمی طلبه ندارد. برای رفع این مانع مهم، جلسات مشاوره تمهیدی برگزار می گردد. این مشاورات دارای نظام واحدی است که پس از شرکت طلاب در مصاحبه تعیین سطح جایگاه هر طلبه در این نظام مشخص می گردد.
مهمترین رویکردهای مدرسه در مشاورات تمهیدی عبارتند از:
- مرور و بازیابی اطلاعات گذشته
- جبران و تکمیل خلأهای علمی نسبت به دروس سابق
- ایجاد ارتباط و اتصال بین اطلاعات گذشته
- آماده سازی طلبه برای بهره برداری کافی از محتوای علمی که بالفعل آن را می آموزد
ب) راهنمای دروس: در موارد بسیاری ابهامات و پرسش هایی هنگام تدریس برای طلبه ایجاد می شود که با توجّه به محدودیت زمانی و حجم بالای محتوای آموزشی امکان پاسخ گویی و بررسی آن در کلاس درس وجود ندارد. لذا برای رفع این مشکلات برگزاری جلسات راهنمای دروس ضروری است.
مهمترین رویکردهای مدرسه در کلاس های راهنمای دروس عبارتند از:
- پاسخ گویی به سؤالات و ابهاماتی که هنگامی تدریس درمورد محتوای درس یا عبارت کتاب ایجاد شده است.
- جهت دهی طلاب برای تعمیق در محتوای درس
ج)تمرین اجتهاد: یکی از عوامل موفقیت هر مجموعه آموزشی توجه و برنامه ریزی برای طلاب مستعد و کوشا است. ضروری است طلابی که در کلاس درس و مشاورات تمهیدی پرتلاش هستند با هدایت اساتید محترم و نظارت سرگروه های علمی، برنامه های مشاوراتی خود را در سطح بالاتری دنبال کنند. لذا جلسات مشاوره تمرین اجتهاد در برنامه آموزشی تعریف گردیده است.
مهمترین رویکردهای برنامه آموزشی در مشاورات تمرین اجتهاد عبارتند از:
- آموزش روش ساختار شناسی و کشف روابط بین مباحث
- تعمیق مطالب مطرح شده در کلاس و مشاورات تمهیدی
- بررسی قلّه های علمی هر بحث
- بررسی و تحقیق در نظریات و مبانی حضرت امام و علامه طباطبائی
ü طلاب سطح عالی روزانه حداقل یک جلسه و طلاب درس خارج دو جلسه مشاوره شرکت می کنند.
*نکته: نظارت و مدیریت همه مشاورات بر عهده سرگروه علمی است.
3) تقریر نویسی:
یکی از ساز و کار های مهم در تعلیم و تربیت، نویسندگی و نگارش دستاورهای اندیشه دانش پژوه می باشد. اگر چه در بدو امر این مسئله به نوعی ممکن است اجنبی از مسئله آموزش تلقی شود. لکن با توجه به نکاتی که در فصل اول اشاره شد و با تاکید بر هدف قراردادن تربیت علمی در نظام آموزشی، می بایست مسئله نگارش را یکی از ارکان تعلیم و تربیت علمی و به تبع نظام آموزشی قلمداد کرد.
تقریر نویسی و مقاله نویسی هم در پروسه جزیی تحصیل و هم در نائل آمدن به قله های کلان مبانی علمی امری ضروری و غیرقابل تفکیک از مسیر آموزشی است.
تقریر نویسی در سه بخش پیگیری می شود:
أ. تقریر نویسی دروسی که دارای جلسات مشاوره نیستند.
ب. تقریر نویسی در موضوعاتِ جلسات مشاورات برای حضور در این جلسات
ت. تقریر جمع بندی: پس از اینکه یک موضوع در جلسات مشاورات بررسی گردید در پایان هر طلبه موظف است جمع بندی آن را ارائه دهد.
- زمانبندی لازم برای تحویل تقریرات به فراخور هر موضوع به طلاب ابلاغ خواهد شد.
ساعات آموزشی روزانه:
ساعات آموزشی مدرسه در هر روز تحصیلی 5 ساعت است که نوع این آموزش به حسب مقطع تحصیلی متفاوت خواهد بود. برای مقطع سطح عالی این 5 ساعت مشتمل بر 4 کلاس درس و 1 کلاس مشاوره است و برای مقطع درس خارج دو ساعت درس خارج و دو مشاوره تعریف می شود.
· این مقدار از زمان به تبع کار آموزشی متفاوت خواهد بود. به این معنا که ممکن است برای فرد یا گروهی به 7 الی 8 ساعت ارتقا یابد.
علاوه بر این 5 ساعت آموزشی، هر فرد یا گروهی در برنامه روزانه خود مکلف به 3 ساعت مباحثه و مطالعه و تقریرنویسی تحت برنامه مدرسه می باشد.
بر این اساس ساعت تحصیلی دانش پژوه در یک روز، 8 ساعت می باشد. البته این أمر بدیهی است که کار علمی متناسب با 5 ساعت آموزش روزانه، نیازمند مطالعات و تحقیقات فراوانی است که طبیعتا طلاب باید زمان مناسبی را غیر از این 8 ساعت تنظیم و برنامه ریزی کنند. لکن این برنامه ریزی در تقویم آموزشی مدرسه به عنوان وقت رسمی تحصیلی تلقی نخواهد شد.
